برنامه ريزي تحصيلي

پرسشگر محترم سوال شما نشانه فهم و درك بالاي شما از اهميت و ارزش زمان و عمر است و ماآن را نشانه هوشياري و توجه شما مي دانيم، گرچه بسياري از افراد از اين موضوع غافلند و دنبال اين هستند که هر طور شده وقت خود را بگذرانند و روزشان را شب کنند.
اولين قدم براي استفاده بهينه از فرصت و اوقات با ارزش عمر، داشتن يک برنامه کارآمد و درست است. زيرا از يك سو ما را قادر مي سازد تا توانمندي هايمان را در غالب زمان به اجرا بگذاريم و از سوى ديگر با نيل به هدف‏هاى كوتاه‏مدت، رضايت خاطرمان را فراهم مى‏سازد و همچنین با در نظر گرفتن اهداف بلند مدت ما را به ادامه راه امیدوار می گرداند.
پرسشگر محترم برای طراحی یک برنامه مفید و موفق باید :
1- استعدادها، فرصتها، نیازها، و سوابق خود را در زمینه ای که می خواهد برنامه ریزی کنید، بشناسید.
2- با اصول و پایه های برنامه ریزی صحیح آشنا شوید.
حتما شما هم تایید می کنید که مرحله اول یعنی شناخت استعدادها و نیازها و سوابق را خودتان باید انجام دهید و آنچه که از دست ما بر می آید این است که شما را با اصول برنامه ریزی آشنا کنیم. بنابراین مطالب را در سه بخش اصول برنامه ریزی، روش نوشتن برنامه و آسیب شناسی برنامه ریزی مطرح می کنیم. اميد است كه با آگاهي و عمل به اين اصول و با توكل بر خداوند منان، آينده موفقي را براي خودتان رقم بزنيد:
اصول برنامه ریزی:
1. تعيين هدف: هدف ها دو قسمند. گاهي کلي اند مثل رضاي خدا، خدمت به مردم، بالا رفتن سطح آگاهي و امثال آن و گاهي جزئي اند مثل تخصص در يک رشته خاص، مطالعه يک کتاب، نوشتن مقاله يا امثال آن. لازم است هر دو هدف را مشخص کنيد؛ يعني همان طور که يک هدف کلي در نظر داريد، اهداف جزئي را هم دقيقا مشخص کنيد و هر دو را محور فعاليت هايتان قرار دهيد.
2. تشخيص نيازها وکاستي ها: بايد خواست‏ها و احتياجات اساسى خود را در زمينه اي كه قصد داريد براي آن برنامه ريزي كنيد شناسايي كنيد. به عنوان مثال: در يك مقطع مشخص، چه درسى را بايد مطالعه كرد.
3. تعيين زمان لازم: فرصت‏ها و اوقاتى كه بايد صرف تحقق اهداف برنامه شود را بايد مشخص كرد تا در نهايت معلوم شود چقدر زمان در هر روز يا هفته به آن موضوع اختصاص خواهد يافت. به عنوان مثال اگر قرار باشد يك كتاب 300 صفحه اي در طول يك ماه خوانده شود لازم است حداقل روزي 11 صفحه از كتاب مطالعه شود و اين نياز به حداقل يك ساعت وقت دارد.
4. داشتن اهداف کوتاه مدت و بلند مدت: یکی از نکات مهم در امر برنامه ریزی داشتن اهداف کوتاه مدت و بلند مدت می باشد چرا که اگر تمام اهداف بلند مدت باشند احتمال اینکه شما با گذر زمان دچار خستگی و نا امیدی گردید زیاد است اما اگر اهداف کوتاه مدت و میان مدت نیز در نظرتان باشد بعد از مدت کوتاهی با رسیدن به اهداف کوتاه مدت بسیار تقویت گردیده و آن را پاداشی برای زحمات تان در نظر گرفته و با قوت و قدرت بیشتری برنامه هایتان را دنبال خواهید کرد.
5. طبقه بندي اهداف بر اساس اولويت: كارهايی را كه مي خواهيد انجام دهيد،برحسب اولويتها وميزان اضطرار و اهميت آن ،طبقه بندي كنيد. بهترین زمانها و اوقات را برای مهمترین کارها قرار دهید. در این صورت اگر وقت کم داشته باشید و یا به هر دلیل نتوانید به همه اهداف و كارهایتان برسید، مطمئن هستید که اهداف و برنامه های اصلی را انجام خواهید داد.
6. داشتن تنوع در برنامه: برنامه حداقل باید سه بخش دین، وظایف و مسولیت ها و استراحت را داشته باشد. بر اساس روایات هر مسلمانی باید در زندگی خود طبق یک برنامه منظم به هر سه بخش دین ( عبادات و کسب علم و معرفت دینی و ...)، وظایف و مسولیت ها (داشتن کار که در مورد دانشجویان وظیفه اصلی درس خواندن می باشد) و استراحت (رسیدگی به خانواده، دیدار پدرو مادرو اقوام و دوستان، ورزش، تفریح...) بپردازد. این تنوع در برنامه مانع خستگی و دلزدگی می گردد و کارهای دنیایی و اخروی را همزمان به پیش می برد.
7. تناسب با توانمندي: برنامه بايد در حد توان باشد نه خارج از توان. پس بايد مطابق طاقت و توان جسمي و روحي تان برنامه را طرح ريزي و اجرا کنيد و از حد تعادل خارج نشويد. اگر شما برنامه اي طرح كنيد كه در آن خودتان را موظف به روزي 18 ساعت كار و تلاش كنيد حتما با شكست مواجه خواهيد شد.
8. انعطاف پذیري: روحيه انعطاف پذيري را در خود تقويت كنيد يعني در عين حال كه بايد فردي منظم و دقيق باشيد و كارهاي خود ر ا بر اساس برنامه انجام دهيد همواره به اين نكته توجه كنيد كه همه شرايط و زواياي كار در ميدان ديد وشناخت مانيست . چه بسا اموري در تحقق يا عدم تحقق قسمتي از برنامه موثر است، ولي از ديد ما مخفي است يا كنترل و تغيير آن در دست ما نيست و به وسيله محيط به ما تحميل يا از ما دريغ مي شود. در نتيجه هميشه آمادگي براي هرگونه تغيير و تاخير در برنامه را داشته باشيد و از اين موضوع نگران و نا اميد نشويد. شما نباید برنامه را طوری تنظیم کنید که جای هیچگونه تغییری در آن نباشد و یا اینکه زمانها را به گونه ای تنظیم کنید که حتی یک حادثه ی غیر مترقبه ی کوچک، مثل برخورد با یک دوست قدیمی و چند دقیقه احوالپرسی با او شما را از برنامه عقب بیاندازد، بلکه برای هر کاری احتمال حذف شدن و یا جابجایی و یا کم و زیاد شدن زمان انجام را پیش بینی کنید.
9. عدم ايده آل نگري: ايده آل نگر و مطلق گرا نباشيد، يعني نخواسته باشيد تمام خواسته ها و آرزوهايتان فوري و به شکل کامل و تمام برآورده شود هر چند در راه به دست آوردن آن تلاش مي کنيد. در نظر نگرفتن واقعيات برنامه را با شكست مواجه مي كند.
10. بازخورد گرفتن و بررسی برنامه: پس از اجرا به ارزيابى فعاليت‏هاى انجام شده بپردازيد تا ميزان دسترسى به اهداف مشخص شود و ميزان عدم موفقيت در رسيدن به برنامه را نيز معلوم نماييد. اين مرحله كه تحت عنوان بازخورد(فيدبك) ناميده مى‏شود، فرصتى به شما مى‏بخشد تا بتوانيد عوامل ناكامى احتمالى را نيز بشناسيد و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر پيشگيرى نماييد.

روش نوشتن برنامه:

به منظور داشتن يك برنامه منظم، لازم است برنامه خود را مكتوب كنيد و يك نسخه از آن را هميشه همراه خود داشته باشيد.براي نوشتن برنامه مي توانيد جدولى تهيه نماييد و ساعات شبانه روز را در ستون افقی و ايام هفته را در ستون عمودی يادداشت كرده و براى هر ساعتى در هر روز از ايام هفته كار و برنامه مناسب را در آن يادداشت نماييد.

ساعاتی را که در طول روز باید به مطالعه اختصاص دهید مشخص کنید و حتی اگر می توانید مشخص کنید که در هر ساعت چه کتابی را مطالعه می کنید.

چه ساعتى از خواب بيدار شويد؟ شبها چه ساعتی بخوابید؟ همچنین اگر اهل خواب روزانه هستید ساعت آن را در برنامه معلوم كنيد.

زماني را به کارهای دینی مانند نماز و مطالعه و يا گوش دادن و پرسيدن معارف و احکام دین اختصاص دهید.

سعی کنید حتما برنامه را طوری بنویسید که هنگام نماز به راحتی به نماز اول وقت برسید که این خود تضمینی برای صحت و موفقیت برنامه است.

زمان خاصی را در هر روز برای ورزش قرار دهید. اگر تفريح خاصي داريد كه خستگي را از شما مي گيرد و روحيه شما را شاد مي كند مي توانيد زماني را براي آن در نظر بگيريد.

زمان رسیدگی به امور زندگی شخصي و خانوادگی مانند خرید، مهمانی، مسافرت و ... را نیز در برنامه مشخص کنید.

به هر حال نباید اگر یک برنامه درسی تنظیم می کنید به این صورت عمل کنید که تمام وقت ها را به مطالعه اختصاص دهید و از کارهای دیگر باز بمانید.

آسيب شناسی برنامه ریزی:

آگاهی از خطرات احتمالی که برنامه را تهدید می کند سبب می گردد که شما به راحتی با آنها مقابله کنید و یا حتی از بروز آنها جلوگیری کنید بنابراین دانستن آنها نه تنها مفید بلکه ضروری است. در ادامه به چند آسیب از آفاتی که ممکن است تأثیر برنامه‏ريزى را کم کند و برنامه را با شکست مواجه کند اشاره می کنیم:

1. فقدان تلاش و پشتكار در دستيابى به هدف.

2. نا امیدی: شايد در ابتداى فعاليت به همه موارد مورد نظر دست نيافته و دلسرد شويد. در این حالت بهترین راه بررسی دوباره برنامه و میزان تلاشتان، برای پیدا کردن مشکل و راه حل آن است.

3. عدم سازگاری با برنامه: منظور از اولويت بندي در اصول برنامه ريزي اين است كه انسان بخاطر محدود بودن منابع و كمي وقت نمي تواند به تمام آنچه كه مي خواهد برسد. بي ترديد عمل به برنامه، مستلزم چشم‏پوشى از برخى فرصت‏هاى فراغت، سرگرمى‏ها و تفريحات خارج از برنامه مى‏باشد، در اين صورت بايد خود را سازگار با برنامه ‏نماييد تا بتوانيد به نتيجه مطلوبى دست يابيد.

4. کند پیش رفتن برنامه: ممكن است در ابتدا، برنامه‏ريزى با كندى مواجه شود ولى در جريان عمل به برنامه به آن عادت مى‏كنيد و به مرور زمان جزء شخصيتتان مى‏شود.

4. عدم انعطاف پذیری: لازمه برنامه‏ريزى موفق، انعطاف‏پذيرى در برنامه و انعطاف پذيري در عمل به برنامه است. تا آنجا كه مي توانيد سعي كنيد طبق برنامه پيش برويد اما توقع نداشته باشيد كه حتي ثانيه ها را هم طبق برنامه عمل كنيد، چون در اين صورت با وجود كوچكترين مانعي احساس شكست خواهيد كرد.

5. نداشتن نگاه واقع بینانه: نداشتن نگاه واقع‏بينانه به توانمندي ها و محدوديت ها و به كاستى‏ها و ضعف‏هاى موجود در فرد سبب می شود كه برنامه به گونه اي غير واقعي طراحي گردد و چنين برنامه اي در عمل با شكست مواجه خواهد شد. به عنوان مثال اگر فردي توانايي روزي ده ساعت مطالعه را ندارد و بدون در نظر گرفتن اين موضوع برنامه اي طراحي كرده است به احتمال زياد شكست خواهد خورد.

نکته پایانی: اگر پس از برنامه ریزی در اجرای برنامه ها به طور کامل موفق نشدید، نا اميد نشويد و مطمئن باشيد كه به لطف الهي، و بازنگري و آسيب شناسي برنامه، به زودي موفق خواهيد شد. و اگر با توكل بر خداوند در انجام آنها موفق شدید،به خودتان پاداش بدهيد،به خود تبريك بگويد و شكر گزاري نموده،توفيق بيشتر را از خداوند متعال مسألت داريد.

براي مطالعه بیشتر:

برنامه درسي و پرورش تفكر ، حسن ملكي